અધ્યાય નવમો : રાજવિદ્યારાજગુહ્યયોગ

અધ્યાય નવમો : રાજવિદ્યારાજગુહ્યયોગ

Chapter 09

Raj vidya-Raj guhya Yog

In this chapter, Lord Krishna elaborate upon secret and confidential knowledge about divinity. Towards the end of the chapter, Lord Krishna explains that by selfless service, one attains him.

અધ્યાય નવમો : રાજવિદ્યારાજગુહ્યયોગ

ભગવાન કહે છે કે બધા જીવો મારા અંશરૂપ છે. તે મારામાં રહેલા છે પણ હું તેમાં લેપાયેલો નથી. પ્રકૃતિનો આશ્રય લઇ હું આ સૃષ્ટિની રચના કરું છે. મૂઢ લોકો મને કેવળ મનુષ્યની જેમ જુએ છે પરંતુ મારા વિરાટ રૂપને પિછાની શકતા નથી. કારણ કે મૂઢ જનોના કર્મ હલકાં અને વિચાર મેલા હોય છે. તેઓ જ્ઞાનકર્મનું ફળ પામતાં નથી અને મોહમયી પ્રકૃતિમાં જ ડૂબેલાં રહે છે. કોઇ મહાત્મા જનો જ મને ભજીને મને પામે છે.

જ્યાં સુધી જીવ મને પામતો નથી, જાણતો નથી ત્યાં સુધી આવાગમનના ચક્રમાંથી છૂટી શકતો નથી. તેથી ભગવાન અર્જુનને કહે છે કે હે અર્જુન ! તું જે જે કર્મો કરે, તે મને અર્પણ કરીને કરજે, અહંભાવ રાખ્યા વિના કરજે, તો તું તેમાં લેપાઇશ નહીં અને મુક્તિને પામશે. સંસારના પ્રત્યેક જીવમાં હું રહેલો છું એમ જાણીને મનથી વંદન કરજે અને મન-વાણીથી કેવળ મારો ભક્ત બનજે તો તું શાંતિ અને સુખના સામ્રાજ્યનો અધિકારી બનશે.

Verse 01-05

श्रीभगवानुवाच
શ્રી ભગવાન કહે છે
Shri Bhagavan uvacha

इदं तु ते गुह्यतमं प्रवक्ष्याम्यनसूयवे ।
ज्ञानं विज्ञानसहितं यज्ज्ञात्वा मोक्ष्यसेऽशुभात् ॥९-१॥

idam tu te guhyatamam pravakshyami unsayave
gyanam vigyanasahitam yat gyatva mokshyase ashubhat

ખૂબ જ છુપું જ્ઞાનને વળી કહ્યું વિજ્ઞાન,
મુક્ત કરે જે અશુભથી, કહું હવે તે જ્ઞાન.
*
राजविद्या राजगुह्यं पवित्रमिदमुत्तमम् ।
प्रत्यक्षावगमं धर्म्यं सुसुखं कर्तुमव्ययम् ॥९-२॥

rajavidya rajaguhyam pavitram idam uttamam
pratakshavagamam dharmamya susukham kartum avyayam

પવિત્ર ને સુખકર કહી ઉત્તમ વિદ્યા તે,
અનુભવ કરવા યોગ્ય ને ઉત્તમ વિદ્યા છે.
*

*
अश्रद्दधानाः पुरुषा धर्मस्यास्य परन्तप ।
अप्राप्य मां निवर्तन्ते मृत्युसंसारवर्त्मनि ॥९-३॥
ashraddhanah purushah dharmasya asya paramtap
aprapya mama vivartanta mritya sansarvartmani

માને ના આ ધર્મને, શ્રધ્ધા ના રાખે,
મરે જન્મ લે તે, નહીં મુક્તિરસ ચાખે.
*
मया ततमिदं सर्वं जगदव्यक्तमूर्तिना ।
मत्स्थानि सर्वभूतानि न चाहं तेष्ववस्थितः ॥९-४॥

maya tatam idam sarvam jagat avayktamurtina
matsthani sarvabhutani na cha aham tesu avasthitah

અખંડ મારું રૂપ આ જગમાં વ્યાપક છે,
મારામાં જીવો બધા રહેલા ખરે છે.
*
न च मत्स्थानि भूतानि पश्य मे योगमैश्वरम् ।
भूतभृन्न च भूतस्थो ममात्मा भूतभावनः ॥९-५॥

na cha matsthani bhutani pashya me yogani aishwaram
bhootbhrit na cha bhutasthah mama atma bhutbhawanah

મારા અંશે એ રહ્યા, પૂર્ણરૂપમાં ના
જીવ રહ્યા મુજમાં છતાં, હું લેપાઉં ના.


Verse 06-10

यथाकाशस्थितो नित्यं वायुः सर्वत्रगो महान् ।
तथा सर्वाणि भूतानि मत्स्थानीत्युपधारय ॥९-६॥

yatha akashsthitah nityam vayuh sarvatragah mohan
tatha sarvani bhutani matsthani iti updharaya

વાયુ વહેનારો બધે, રહે વ્યોમમાં જેમ,
ચરાચર રહે મુજ મહીં સમજી લેજે એમ.
*
सर्वभूतानि कौन्तेय प्रकृतिं यान्ति मामिकाम् ।
कल्पक्षये पुनस्तानि कल्पादौ विसृजाम्यहम् ॥९-७॥

sarvabhutani kaunteya prakritim yanti mamikam
kalpakshaya punah tani kalpadau visrijam aham

કલ્પાંતે મારામહીં લય સૌનોયે થાય,
કલ્પારંભે મુજથકી સર્જન સૌનું થાય.
*

*
प्रकृतिं स्वामवष्टभ्य विसृजामि पुनः पुनः ।
भूतग्राममिमं कृत्स्नमवशं प्रकृतेर्वशात् ॥९-८॥
prakritim svam avastabhyah visrijama punah punah
bhutagramam imam kritsnam avastam prakriteh vashata

પ્રકૃતિનો આશ્રય લઈ સર્જું વારંવાર,
જીવ બધા આ જગતમાં સર્જું વારંવાર.
*
न च मां तानि कर्माणि निबध्नन्ति धनंजय ।
उदासीनवदासीनमसक्तं तेषु कर्मसु ॥९-९॥

na cha mama tani karmani nibadhananti dhamamjaya
udaseenavat asinam asaktam tesu karmasu

એ સર્વે કર્મો મને બંધન ના કરતાં,
ઉદાસીન નિર્લેપ હું રહું કર્મ કરતાં.
*
मयाध्यक्षेण प्रकृतिः सूयते सचराचरम् ।
हेतुनानेन कौन्तेय जगद्विपरिवर्तते ॥९-१०॥

maya adhyakshena prakritih suyate sacharacharam
hetuna anena kaunteya jagat viparivartate

મારા હાથતળે રહી પ્રકૃતિ જગત કરે,
તેથી જગમાં થાય છે પરિવર્તન સઘળે.



Verse 11-15

अवजानन्ति मां मूढा मानुषीं तनुमाश्रितम् ।
परं भावमजानन्तो मम भूतमहेश्वरम् ॥९-११॥

avajananti mama mudhah manushim tanum ashritam
param bhavam ajanantah mama bhutama heshwaram

મનુષ્યરૂપે હું રહ્યો એમ મૂઢ જાણે,
વિરાટ મારા રૂપને ના કદિ પરમાણે.
*
मोघाशा मोघकर्माणो मोघज्ञाना विचेतसः ।
राक्षसीमासुरीं चैव प्रकृतिं मोहिनीं श्रिताः ॥९-१२॥

moghashah moghakarmano moghagyanah vichetasah
Rakshasim asurima cha eva prakritim mohinima shritah

મૂઢ જનોના કર્મ ને વિચાર મેલાં હોય,
સ્વભાવ હલકો તેમનો, સંસારે રત હોય.
*

*
महात्मानस्तु मां पार्थ दैवीं प्रकृतिमाश्रिताः ।
भजन्त्यनन्यमनसो ज्ञात्वा भूतादिमव्ययम् ॥९-१३॥
mahtmahah tumama partha daivim prakritim ashritah
bhajanti ananya manasah gyatva bhutadin avyayam

જ્ઞાનકર્મ આશાતણું ફળ તે ના પામે,
મોહમયી પ્રકૃતિથકી સંકટ ના વામે.
*
सततं कीर्तयन्तो मां यतन्तश्च दृढव्रताः ।
नमस्यन्तश्च मां भक्त्या नित्ययुक्ता उपासते ॥९-१४॥

satatam kirtiyantah mama yatantah cha dhridhavratah
namaschyantaschya mama bhaktya nityayuktah upasate

પવિત્ર દિવ્ય સ્વભાવનાં મહાત્મા જનો કો’ક
ભાવથકી ભજતા મને પામી મૃત્યુલોક.

મારું કીર્તન તે કરે, યત્ન કરે મુજ કાજ.
નમે મને પાળે વળી નિયમો મારે કાજ.
*
ज्ञानयज्ञेन चाप्यन्ये यजन्तो मामुपासते ।
एकत्वेन पृथक्त्वेन बहुधा विश्वतोमुखम् ॥९-१५॥

Gyana yagyena cha api anya yajantah mama upasate
ekatvena prithaktvena bahudha vishva tomukham

દ્વૈત તેમ અદ્વૈત ને વિશ્વભાવનાથી,
માનીને ભજતા મને કૈંયે જ્ઞાનથકી.



Verse 16-20

अहं क्रतुरहं यज्ञः स्वधाहमहमौषधम् ।
मन्त्रोऽहमहमेवाज्यमहमग्निरहं हुतम् ॥९-१६॥

aham kratah aham yagyah svadha aham aham ausadham
mamtrah aham aham eva ajyam aham agnih dhamhutam

ઋતુ ને યજ્ઞ સ્વધા વળી ઔષધ ને ધૃત છું,
મંત્ર હવન અગ્નિ બની વાસ ધરું છું હું.
*
पिताहमस्य जगतो माता धाता पितामहः ।
वेद्यं पवित्रमोंकार ऋक्साम यजुरेव च ॥९-१७॥

pita ahamasya jagatah mata dhata pitamahah
vedhyam pavitram omkarah rik, sama, yajuh eva cha

આ જગનો હું છું પિતા, માતાધાતા છું,
વેદ તેમ ઓમ્ કારને ગતિને ભર્તા છું.
*

*
गतिर्भर्ता प्रभुः साक्षी निवासः शरणं सुहृत् ।
प्रभवः प्रलयः स्थानं निधानं बीजमव्ययम् ॥९-१८॥
gatih bharta prabhuh sakshi nivasah sharanam suhrita
prabhavah pralayah sthanam nidhanam bijamavyayam

શરણ, સર્વનો મિત્ર ને સૌનું કારણ છું,
ગતિ, ભર્તા, સાક્ષી વળી અવિનાશી પ્રભુ છું.
*
तपाम्यहमहं वर्षं निगृह्णाम्युत्सृजामि च ।
अमृतं चैव मृत्युश्च सदसच्चाहमर्जुन ॥९-१९॥

tapami aham aham varsham nigrihanami utsrijami cha
amritam cha eva rurituh cha sat asat cha aham arjuna.

હું વરસાદ કરું વળી તાપ તપાવું છું,
સુધારૂપ ને સત્ય છું, મૃત્યુનો પતિ છું.
*
त्रैविद्या मां सोमपाः पूतपापा यज्ञैरिष्ट्वा स्वर्गतिं प्रार्थयन्ते ।
ते पुण्यमासाद्य सुरेन्द्रलोकमश्नन्ति दिव्यान्दिवि देवभोगान् ॥९-२०॥

traividhya mama somapah putapapa yagyaih istva svargatim prarthayante
te punyam asadhya surendra lokam ashranti divyan divi devbhogana

યજ્ઞ કરે જે પ્રેમથી તે જન સ્વર્ગે જાય,
પુણ્યથકી દૈવી ઘણાં ભોગે સ્વર્ગે ન્હાય.


Verse 21-25

ते तं भुक्त्वा स्वर्गलोकं विशालं क्षीणे पुण्ये मर्त्यलोकं विशन्ति ।
एवं त्रयीधर्ममनुप्रपन्ना गतागतं कामकामा लभन्ते ॥९-२१॥

te tam bhuktva svargalokam vishalam
kshine punye martyalokam vishanti
evam traividharmam anuprapannah
atagatama kamakamah labhante

પુણ્ય થાય પુરું પછી જન્મે પૃથ્વીમાંહ્ય,
આવાગમનથકી ન તે છૂટે છે જગમાંહ્ય.

દર્શન મારું ના કરે ત્યાં લગ મુક્ત ન થાય,
કોઈ સુખ ને દુઃખથી કદી ન છૂટી જાય.
*
अनन्याश्चिन्तयन्तो मां ये जनाः पर्युपासते ।
तेषां नित्याभियुक्तानां योगक्षेमं वहाम्यहम् ॥९-२२॥

ananyah chintayatah mama yejanah paryupasate
tesam nityabhiyuktanama yogkshemam nahayamyama

મારું શરણ લઈ કરે મારી ચિંતા જે.
તેના કોડ બધા પૂરું, રક્ષુ છું તેને.
*

*
येऽप्यन्यदेवताभक्ता यजन्ते श्रद्धयान्विताः ।
तेऽपि मामेव कौन्तेय यजन्त्यविधिपूर्वकम् ॥९-२३॥
ye api anyadevatah bhaktah yagante shradhaya abuitah
te up mama eva kaunteya yajanti avidhipurvakam

અન્ય દેવને જે ભજે, મને જ ભજતા તે,
સર્વ જાતના યજ્ઞનો સ્વામી જાણ મને.
*
अहं हि सर्वयज्ञानां भोक्ता च प्रभुरेव च ।
न तु मामभिजानन्ति तत्त्वेनातश्च्यवन्ति ते ॥९-२४॥

aham hih sarvayagyanama bhokta cha prabhuh eva cha
natu mama abhijananti tatlvena atah chavantiche

મને જાણવાથી જ ના અવગતિને પામે,
મને ન જાણે તે સદા દુર્ગતિને પામે.
*
यान्ति देवव्रता देवान्पितॄन्यान्ति पितृव्रताः ।
भूतानि यान्ति भूतेज्या यान्ति मद्याजिनोऽपि माम् ॥९-२५॥

yanti devavrata devan pritanyanti pritavratah
bhutani yanti bhutejyah yanti maddhajinah api mama

દેવ ભજ્યે દેવો મળે, પિતૃ ભજ્યે પિતૃ,
ભૂતોથી ભૂતો મળે, મને ભજ્યે હું મળું. ॥૨૫॥

Verse 26-30

पत्रं पुष्पं फलं तोयं यो मे भक्त्या प्रयच्छति ।
तदहं भक्त्युपहृतमश्नामि प्रयतात्मनः ॥९-२६॥

patram pushpam phalam toyam yah me bhaktya prayachhati
tat aham bhaktyuphritam ashnami prayatamanah

ફળ કે ફૂલ મને ધરે, પર્ણ તેમ પાણી,
ધર્યુ ભાવથી સર્વ હું આરોગું દાની.
*
यत्करोषि यदश्नासि यज्जुहोषि ददासि यत् ।
यत्तपस्यसि कौन्तेय तत्कुरुष्व मदर्पणम् ॥९-२७॥

yat karoshi yat ashnasi yat juhosi dadasi yat
yat tapasyasi kaunteya tat kurushva madarpanam

તેથી તું જે જે કરે, તપે, દાન દે, ખાય,
કરજે અર્પણ તે મને, અહંભાવ ના થાય.
*

*
शुभाशुभफलैरेवं मोक्ष्यसे कर्मबन्धनैः ।
संन्यासयोगयुक्तात्मा विमुक्तो मामुपैष्यसि ॥९-२८॥
shubhashubh phalaih evam mokshashe karmabandhanaih
sanyasyogayuktatma vimuktah mama upaishyasi

સારાં નરસાં કર્મથી એમ જ તું છૂટશે,
ત્યાગ યોગથી ને મને પ્રાપ્ત કરી ચૂકશે.
*
समोऽहं सर्वभूतेषु न मे द्वेष्योऽस्ति न प्रियः ।
ये भजन्ति तु मां भक्त्या मयि ते तेषु चाप्यहम् ॥९-२९॥

samah ahavi sarvabhutesu na me dveshyah asti na priyah
ye bhajanti tu mama bhaktya mayi te su cha api aham

મારે શત્રુમિત્ર ના, સૌયે સરખાં છે,
ભજે ભાવથી તે છતાં નજીક અદકાં છે.
*
अपि चेत्सुदुराचारो भजते मामनन्यभाक् ।
साधुरेव स मन्तव्यः सम्यग्व्यवसितो हि सः ॥९-३०॥

api cheta suducharah bhajate mama ananyabhak
sadhuh eva sah mantavyah samyak vyvasitah hi sah

ખૂબ અધર્મીયે મને ભજે કરીને પ્રેમ,
તો તે સંત થઈ જશે, પામી મારી રે'મ.



Verse 31-34

क्षिप्रं भवति धर्मात्मा शश्वच्छान्तिं निगच्छति ।
कौन्तेय प्रति जानीहि न मे भक्तः प्रणश्यति ॥९-३१॥

kshipram bhavati dharmatma shashvat shantim nigachhati
kaunteya prati janihi na me bhaktah pranashyati

શાંતિ પૂર્ણ તે પામશે, ધર્માત્મા બનશે,
મારો ભક્ત કદી નહીં અર્જુન, નષ્ટ થશે.
*
मां हि पार्थ व्यपाश्रित्य येऽपि स्युः पापयोनयः ।
स्त्रियो वैश्यास्तथा शूद्रास्तेऽपि यान्ति परां गतिम् ॥९-३२॥

mama hi partha vyapashritya ye api shyuh papayonayah
striyo vaishyastatha shudrah te apai yanti param gatim.

પાપી, સ્ત્રી ને શુદ્રયે ગુણ મારા ગાશે,
લેશે મારું શરણ તો ઉત્તમ ગતિ થાશે.
*

*
किं पुनर्ब्राह्मणाः पुण्या भक्ता राजर्षयस्तथा ।
अनित्यमसुखं लोकमिमं प्राप्य भजस्व माम् ॥९-३३॥
kim punah brahmanah punyah bhaktah rajarshayah tatha
anityam asukham lokam imam prapya bhajasva mama

પછી ભક્ત બ્રાહ્મણ અને જ્ઞાનીનું તો શું
જન્મીને આ જગતમાં મને ભજી લે તું.
*
मन्मना भव मद्भक्तो मद्याजी मां नमस्कुरु ।
मामेवैष्यसि युक्त्वैवमात्मानं मत्परायणः ॥९-३४॥

manmanah bhava madbhaktah madhyaji mama namskuru
mama eva ashyasi yuktva evam atmanam mat parayanam

મનથી ભજ મુજને અને તનથી કર સેવા,
કર્મ મને અર્પણ કરી, માણી લે મેવા.

જગમાં જોઈને મને વંદન કર હરરોજ,
મને પામશે એમ તું કરતાં મારી ખોજ.

મન વાણીથી ભક્ત થા મારો કેવળ તું,
શાંતિ તેમ સુખ પામશે, સત્ય કહું છું હું.
*
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे राजविद्याराजगुह्ययोगो नाम नवमोऽध्यायः ॥ ९ ॥

Ohm iti shrimad bhagawadgitasu brahmvidyayam yogashastre
shri krishna-arjuna, samvade rajvidya rajguhya yoga nama navama adhyayah

।। અધ્યાય નવમો સમાપ્ત ।।